ناترازی بنزین؛ از اشکال تا راهکار

تبیین:

ناترازی بنزین در کشور دلایل متعددی دارد که کارشناسان امر مهمترین دلیل آن را خودروهای فرسوده عنوان می‌کنند، خودروهایی که علاوه بر آلودگی هوا بر اقتصاد کشور هم لطمه می‌زند؛ زیرا احتراق نا مناسب منجر به مصرف این خودروها می‌شود که این افزایش مصرف منجر به واردات بنزین هم شده است. اگرچه مسئولان برای جلوگیری از این ناترازی راهکارهای مختلفی نظیر ساخت پالایشگاه، محدودیت کارت سوخت جایگاه، کاهش سهمیه آزاد کارت‌های سوخت و حتی افزایش سهم سی ان جی در سبد سوخت را در نظر گرفتند اما به نظر می‌رسد که این راهکارها پاسخگو نبوده و اکنون باید راهکارهای دیگری را برای جبران این خسارت سوختی در نظر گرفت. دولت باید طبق رهنمود رئیس‌جمهور محترم برای کاهش تبعات اجتماعی و فرهنگی از شوک‌درمانی پرهیز کند و به دنبال راهکارهای زیرساختی باشد.
•    مدیریت مصرف مردم کافی است؟
یکی از ابزارهای مهم برای جبران ناترازی بنزین مدیریت مصرف است و باید صرفه‌جویی و عدم مصرف بی‌رویه را به مردم آموخت. اما این موضوع به تنهایی کافی نیست، چرا که در کنار مدیریت مصرف باید به مقولاتی نظیر میزان سهمیه ماهانه خودروهای شخصی و بالا بردن استانداردهای خودرو توجه ویژه ای نشان داد، زیرا مهمترین دلیل ناترازی بنزین در کشور را می‌توان کیفیت پایین خودروها دانست، خودروهایی که دو برابر استاندارد جهانی مصرف دارند.  مدیرعامل شرکت پالایش و پخش، جلیل سالاری هم مدتی قبل این موضوع را تایید کرد و گفت: «مصرف سوخت خودروهای داخلی نسبت به استاندارد جهانی ۲ برابر است؛ اگر خودروهای داخلی، استاندارد بودند الان مصرف بنزین در کشور ۶۰ میلیون لیتر در روز بود و می‌توانستیم بیش از ۵۰ میلیون لیتر در روز، بنزین صادر کنیم. طبق محاسبات، صادرات این میزان بنزین درآمدی معادل ۱۵ میلیارد دلار برای کشور به همراه دارد.»
بی کیفتی خودروهای داخلی عامل ناترازی بنزین
در بحث بهینه سازی مصرف سوخت چندین مؤلفه تأثیر گذار است. یکی از اقدامات مؤثر در کاهش ناترازی بنزین تقویت صنعت خودروسازی داخلی یعنی بالابردن کیفیت مونتاژ خودرو بویژه در بحث تولید موتور (پیشرانه) و قوای محرکه است که هم باعث کاهش مصرف بنزین و هم کاهش آلودگی هوا در تمام شهرها در دراز مدت می‌شود. تغییر نگاه کلان به بخش صنعت خودرو در بخش مونتاژ نیز یکی از اقداماتی است که می‌توان به وسیله آن تا حدودی این ناترازی را در بلند مدت مرتفع کرد.
تمامی خودروهای مونتاژی در کشور در حالی چینی شده‌اند که ۵ سال پیش بخش قابل توجهی از این مونتاژی‌ها خودروهای فرانسوی مثل پژو و رنو وسیتروئن بود که به مراتب از کیفیت بسیار بالاتری از خودروهای کنونی چینی برخوردار بودند، به اضافه اینکه عموم خودروهای مونتاژی چینی موتورهای توربوی بی کیفیتی دارند که با کیفیت پایین سوخت در کشور ناسازگارند و هم موتور را زودتر از موعد مستهلک، هم آلودگی را بالاتر و هم مصرف سوخت را بیشتر می‌کند و چنین شرایطی سبب رسیدن به رکورد مصرف سوخت بیش از ۱۵۰ میلیون لیتر در روز در کشور شده است.
پس به این نتیجه می‌رسیم که عمده‌ترین دلیل ناترازی بنزین در کشور بالا بودن مصرف این فرآورده سوختی است و هم عدم تعادل بین تولید و مصرف باعث شده که با ناترازی بنزین در کشور مواجه شویم. عمده‌ترین تلاشی که باید در کشور صورت بگیرد کاهش مصرف و افزایش تولید است. به نحوی که تولید بنزین از مصرف آن بیشتر باشد.کاهش مصرف بنزین به عوامل متعددی وابسته است، ابتدا اینکه باید استاندارد خودروهای تولید داخل را به استانداردهای جهانی نزدیک کنیم که متأسفانه تا این استانداردها فاصله قابل توجهی داریم. متأسفانه تولیدات خودروسازان ما به سمت خودروهای هیبریدی و با سوخت‌های سبز پیش نرفته است. با وجود گشایش پالایشگاه خلیج فارس هنوز نتوانسته‌ایم پا به پای مصرف، تولید را افزایش دهیم و این امر باعث شده که به واردات بنزین تن دهیم.

یک راهکار مهم: واردات خودروهای برقی
یکی از اقداماتی که بسیاری از کشورها برای کاهش مصرف سوخت و جلوگیری از آلودگی هوا به آن روی آورده‌اند استفاده از خودروهای برقی است و تحولی که در سال‌های اخیر در صنعت خودروسازی جهان رخ داده این است که کشورها به سمت خودروهای با موتور پاک، بازدهی بالا و مصرف سوخت پایین و آلایندگی کم رفته‌اند .مسائل زیست محیطی در تولید خودرو اگر جدی گرفته نشود برای تمام دنیا بحران ایجاد می‌کند. خودروهایی که در کشور ما تولید می‌شود پلتفرم‌های قدیمی دارد و موتورها آلایندگی بالاتری نسبت به خودروهای جدید دارد.
برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده هم مشکلات زیادی بر سر راه وجود دارد؛ زیرا عمده کسانی که از خودروهای فرسوده استفاده می‌کنند شرایط مالی لازم را ندارند که از خودروهای جدید و با مصرف کم بنزین استفاده کنند و برای برون رفت از این شرایط باید دولت تصمیمی عاجل بگیرد.

تمرکز روی پالایشگاه‌ها
ارتقای کمی پالایشگاه‌های نفت خام فعلی، احداث پالایشگاه‌های  مقیاس کوچک، احداث پالایشگاه‌های نسل سوم (پالایشگاه‌های با رویکرد تولید مواد پتروشیمیایی و پلیمری) و تنوع بخشی به سبد سوخت یکی دیگر از راهکارهایی هستند که زمینه کاهش و رفع ناترازی بنزین در کشور را فراهم می‌کنند.
 باید این نکته را نیز در نظر گرفت که احداث پالایشگاه مقیاس کوچک علاوه بر این‌که به مدت زمان کمتری برای بهره‌برداری نیاز دارد، هزینه سرمایه‌گذاری آن نیز کمتر است. همچنین در کنار احداث پالایشگاه‌های مقیاس کوچک باید به احداث پالایشگاه‌های نسل سوم با هدف تکمیل زنجیره ارزش نفت خام نیز توجه کرد.
 افزایش ظرفیت پالایشی کشور (ارتقا پالایشگاه‌های نفت خام موجود و احداث پالایشگاه جدید) و به‌کارگیری راهکارهای کنترل مصرف که در قبل نیز به آن اشاره شد، مهم‌ترین راهکارها برای حل دائمی مسئله ناترازی بنزین، کاهش ارزبری و ارزآوری است.
 در سال ۱۳۹۷ میزان مصرف بنزین حدود ۸۹ میلیون لیتر در روز و میزان تولید بنزین کشور حدود ۸۱ میلیون لیتر در روز بود اما با افتتاح پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس، تولید بنزین کشور در سال ۱۳۹۸ به ۹۷ میلیون لیتر در روز رسید و ایران به صادرکننده بنزین تبدیل شد.
 در شرایط فعلی با توجه به اینکه کشور با کمبود میعانات گازی رو به ‎رو است، طراحی پالایشگاه‌ها با خوراک میعانات گازی ممکن نیست و باید طراحی پالایشگاه بر اساس خوراک نفت خام باشد تا بتوان بر موضوع کاهش و رفع ناترازی بنزین غلبه کرد. در واقع این راهکار در بخش تولید اثربخش است اما باید به راهکارهای کنترل و کاهش مصرف نیز به‌طور همزمان توجه داشت تا مسئله ناترازی بنزین تکرار نشود.

مبارزه با قاچاق سوخت
قاچاق سوخت به کشورهای همسایه، یکی از معضلات جدی در مدیریت انرژی ایران است که تأثیرات منفی گسترده‌ای بر اقتصاد و امنیت ملی دارد. استفاده از فناوری‌های پیشرفته دیجیتال و سامانه‌های ردیابی هوشمند، سیستم‌های پیشرفته مانیتورینگ در مرزها، ردیابی ماهواره‌ای خودروهای حمل سوخت و تحلیل داده‌های کلان برای شناسایی الگوهای مشکوک می‌تواند جلوی قاچاق سوخت را بگیرد. تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، شامل تبادل اطلاعات و عملیات مشترک مرزی هم اهمیت ویژه‌ای دارد. موفقیت در این مبارزه، ضمن بهبود ترازعرضه و تقاضای داخلی بنزین، می‌تواند منافع اقتصادی قابل توجهی برای کشور به همراه داشته و زمینه را برای سرمایه‌گذاری‌های بیشتر درزیرساخت‌های انرژی و توسعه اقتصادی پایدار فراهم آورد.

نتیجه‌گیری
چالش ناترازی بنزین در ایران، مسئله‌ای پیچیده و چندوجهی است که ازعوامل متعددی چون فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل، کیفیت پایین خودروهایداخلی، مدیریت ناکارآمد مصرف و قاچاق سوخت نشأت می‌گیرد. برای غلبه بر این چالش، مجموعه‌ای از راهکارهای هماهنگ پیشنهاد شده است، از جمله نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، ارتقای استانداردهای تولید خودرو، اصلاح الگوی مصرف سوخت، مبارزه با قاچاق، حرکت به سمت خودروهای برقی، و نوسازی پالایشگاه‌ها و احداث پتروپالایشگاه‌های نسل سوم.